Een ontsteking is een tool van het afweersysteem. Het heeft als doel het lichaam te beschermen, maar soms kan het immuunsysteem hyperactief worden of ongepast reageren, wat leidt tot ongewenste ontstekingen. Zo reageert bij IBD (inflammatory bowel disease) – o.a. ziekte van Crohn en colitis ulcerosa – het immuunsysteem abnormaal op op het darmmicrobioom alsof deze normale bacteriën indringers zijn. Zo ontstaan er chronische ontstekingen in de darmen.
De ontsteking kan in elk deel van het spijsverteringskanaal voorkomen. In dit artikel gaan we niet in op maagontsteking (gastroenteritis), maar wel op de verschillende darmontstekingen. Een darmontsteking is een ontsteking van de binnenkant van de darmen. De namen zijn afhankelijk van het deel van de darm dat ontstoken is:
Enteritis: ontsteking van de dunne darm.
Colitis: dikke darmontsteking (colon).
Proctitis: ontsteking van het rectum.
Verschillen tussen een acute en chronische darmontsteking
Acute en chronische darmontstekingen verschillen in duur, oorzaak en soms ook in hun symptomen en behandeling. Om die reden maken wij in dit artikel per onderdeel telkens onderscheid tussen een acute en chronische darmontsteking.
Acute darmontsteking
Een acute darmontsteking is een plotselinge en kortdurende ontsteking die enkele dagen tot weken kan duren. Veel mensen herstellen volledig van acute darmontstekingen, hoewel het belangrijk is om uitdroging en andere complicaties te voorkomen.
Voorbeelden van een acute darmontsteking zijn:
Een blinde darmontsteking;
Diverticulitis: ontstekingen in de darmwand;
Ischemische colitis: ontsteking van de dikke darm door verminderde bloedtoevoer;
Infectieuze gastro-enteritis: ontsteking in het maag-darmkanaal veroorzaakt door een infectie;
Colitis pseudomembranacea: ontsteking in de dikke darm veroorzaakt door ophoping van inflammatoire (ontstekings)cellen, dode cellen en bacteriën na het volgen van een antibioticakuur.
Chronische darmontsteking
Bij een chronische darmontsteking (IBD) duurt de ontsteking langer en kan het maanden tot zelfs jaren aanhouden. Het is een levenslange aandoening waarbij de darmontsteking steeds weer terug kan komen. De meest bekende vormen van een chronische darmontsteking zijn:
Ziekte van Crohn: een chronische ontstekingsziekte die op elke plek van het maag-darmstelsel kan zitten, maar meestal in de dunne of het begin van de dikke darm;
Colitis ulcerosa: een chronische darmziekte die zich beperkt tot de dikke darm.
Wil je erachter komen of je een chronische darmontsteking hebt? Doe dan de calprotectine test.
Oorzaken van een darmontsteking
Een acute darmontsteking wordt vaak veroorzaakt door infecties door bacteriën, virussen of parasieten. Voorbeelden zijn bacteriële voedselvergiftiging of virale gastro-enteritis. De oorzaken van een chronische darmontsteking zijn vaak minder duidelijk en kan te maken hebben met auto-immuunreacties waarbij het lichaam zijn eigen darmweefsel aanvalt.
4x een mogelijke oorzaak van een darmontsteking verder uitgelegd:
Infecties: veroorzaakt door bacteriën, virussen of parasieten. Voorbeelden hiervan zijn bacteriële voedselvergiftiging of virale gastro-enteritis (ontsteking van de maag en darmen veroorzaakt door een virus - met buikgriepsymptomen). Een infectie kan ontstaan als je je handen niet goed wast nadat je naar het toilet bent geweest, bij rauwe eieren, rauw vlees, ongewassen groenten of ongare gerechten. Wil je weten of jouw darmontsteking veroorzaakt wordt door een parasiet? Doe de parasieten test!
De opbouw van darmflora (bacteriën in de darmen): heb je een tekort aan goede darmbacteriën, dan kun je eerder last krijgen van een darmontsteking. Doe de microbioom test. om te onderzoeken hoe het met jouw darmbacteriën zit.
Erfelijkheid: de kans op een chronische darmontsteking is groter als het bij jou in de familie voorkomt. Daarbij ontstaat het meestal bij mensen onder de 30 jaar, hoewel sommige mensen pas IBD ontwikkelen op hun 50e of 60e leeftijd.
Leefstijl lijkt ook een rol te spelen: een darmontsteking komt in de westerse wereld veel vaker voor. Op basis van deze observatie wordt verondersteld dat leefstijl een belangrijke rol speelt bij het ontstaan van een darmontsteking. Zo is roken een risicofactor voor de ziekte van Crohn.
Bij stress neemt de kans op een darmontsteking toe en kunnen de symptomen heviger zijn.
Stress: een belangrijke oorzaak bij darmontstekingen
Wat hebben stress en een darmontsteking met elkaar te maken? Bij stress neemt de kans op een darmontsteking toe. Ook kan stress ervoor zorgen dat de symptomen bij een darmontsteking heviger zijn. Lees de onderstaande punten om er meer over te weten te komen.
Stress kan een rol spelen bij de ontwikkeling van darmontstekingen. Het kan namelijk het immuunsysteem beïnvloeden, waardoor de kans op ontstekingen in de darmen toeneemt.
Het kan ook de doorlaatbaarheid van de darm verhogen, waardoor schadelijke stoffen gemakkelijker het darmweefsel kunnen binnendringen en ontstekingen veroorzaken.
Spanningen kunnen ook de darmmicrobiota veranderen, wat bijdraagt aan ontstekingsprocessen.
Daarnaast kan stress de darmmotiliteit verhogen, wat leidt tot diarree en irritatie. Bij mensen met inflammatoire darmziekten (IBD) kan stress symptomen verergeren.
Tot slot kan het de pijngevoeligheid in de darm verhogen.
Meer te weten komen over de rol van stress bij jou? Doe dan de cortisol test!
Een cortisol test
Stress kan zorgen voor hevigere symptomen bij een darmontsteking.
Een hoog cortisol hangt samen met stress die lange tijd te veel (op de achtergrond) aanwezig is.
Met een test krijg je direct inzicht als er sprake is van een hoog cortisol.
In de uitslag krijg je concrete tips die jou helpen bij het verlagen van je cortisol.
De symptomen van een maag-darmontsteking verschillen van persoon tot persoon. Ook de hevigheid van de symptomen kan variëren. Hoe komt dit? De aard van de darmontsteking kan anders zijn net als de plaats van de ontsteking in de darm. Symptomen van een acute darmontsteking kunnen plotseling optreden en zijn vaak heftig. Ze kunnen bestaan uit waterige diarree, buikkrampen, misselijkheid en overgeven. Daarbij kun je ook last krijgen van koorts, spierpijn en hoofdpijn.
Bij de meeste mensen met een chronische darmontsteking wisselen perioden met veel en hevige klachten (exacerbatie) zich af met momenten waarin er relatief weinig tot geen klachten zijn (remissie). Hoe lang duurt een darmontsteking? Dat is per persoon verschillend. Aanvullend op de symptomen die voorkomen bij een acute darmontsteking, kunnen de volgende klachten ook voorkomen bij een chronische darmontsteking (IBD):
vermoeidheid komt vaak voor bij een darmontsteking
langdurige diarree
bloed en/of slijm bij de ontlasting
buikpijn
vaker moeten poepen
opgeblazen gevoel
ongewenst gewichtsverlies
pijn rond de anus
verlies van eetlust
De vrouw heeft over het algemeen meer symptomen van een darmontsteking tijdens menstruatie en zwangerschap.
Sommige vrouwen met een inflammatoire darmziekte (IBD) ervaren meer symptomen vanwege hormonale schommelingen tijdens de menstruatiecyclus en zwangerschap. Zo is in een Amerikaanse studie van Rolston VS et al. aangetoond dat meer dan de helft van de vrouwen met IBD aangaf meer klachten (vooral buikpijn en diarree) te ervaren tijdens de menstruatie. Tijdens de zwangerschap werd vaker een toename van klachten gezien bij colitis ulcerosa dan bij de ziekte van Crohn. Lees ook waarom een opgeblazen buik vaker voorkomt bij vrouwen en wat de redenen hiervoor zijn.
Hoe weet je of je een chronische darmontsteking hebt?
Herken je je de symptomen? Dan is de kans aanwezig dat je een darmontsteking hebt. De belangrijkste biomarkers die in IBD gebruikt worden zijn calprotectine in de ontlasting en het C-reactive protein (CRP) in het bloed. Om erachter te komen of je een chronische darmontsteking hebt, kun je dus de volgende twee testen doen:
Calprotectine test: met deze test wordt de concentratie calprotectine in de ontlasting gemeten. Calprotectine is een eiwit dat betrokken is bij ontstekingsprocessen in het lichaam. Is de calprotectinewaarde verhoogd, dan is de kans groot dat je te maken hebt met een chronische darmontsteking.
CRP-waarde: CRP wordt ook wel C-reactief proteïne genoemd. Het is een eiwit dat door de lever wordt aangemaakt en waarvan de concentratie in het bloed stijgt in reactie op ontstekingen. Met deze test kun je de ontstekingsactiviteit in het lichaam meten.
Calprotectine test
Kom te weten of jouw darmklachten door een ontsteking veroorzaakt worden.
Een hoog calprotectine wijst op een ontsteking in het darmstelsel.
Het is een zelftest die je makkelijk thuis kunt afnemen.
In een gecertificeerd laboratorium wordt vervolgens bepaald wat de hoeveelheid calprotectine in jouw sample is.
Aanvullende testen bij een chronische darmontsteking
Heb je te maken met een chronische darmontsteking zoals bij IBD, dan is de kans groot dat je tekorten hebt in bepaalde vitamines en mineralen. Dit kan komen door een verminderde opname van de darmen en/of versnelde passage (diarree). Daarom raden wij aan om te checken hoe de volgende waarden zijn:
Overige vitamines en mineralen waar je een tekort aan kunt hebben bij IBD zijn: calcium, selenium, zink, natrium, kalium, magnesium en vitamine B1 en C.
Wat te doen bij ontstekingen in de darmen?
Als je last hebt van heftige ontstekingen en diarree, kun je kiezen voor kleine, frequente maaltijden. In plaats van drie grote maaltijden per dag, kan het nuttig zijn om vijf tot zes kleinere maaltijden te eten. Zo krijg je gemakkelijker voldoende voedingsstoffen binnen. Als de ontsteking is gaan liggen, de diarree is verminderd en eetlust weer goed is, kun je echter beter weer teruggaan naar drie maaltijden per dag zonder tussendoortjes.
Wat kun je eten bij een darmontsteking?
Wat je kunt eten tijdens de ontstekingsfase hangt af van de ernst en de oorzaak van de ontsteking en de soort symptomen. Hieronder vind je algemene dieetadviezen voor mensen met een darmontsteking:
Zachte voeding: kies voor licht verteerbaar voedsel zoals peren, bananen, perzik, abrikoos, rijst, pasta, zelfgemaakte aardappelpuree, gekookte wortelen, bloemkool, broccoli, courgette, kip of kalkoen zonder huid en toast.
Gekookte groenten: deze zijn vaak beter verteerbaar dan rauwe groenten.
Minder vet: vermijd vetrijk voedsel zoals gefrituurd voedsel en room, omdat deze diarree en buikpijn kunnen verergeren.
Beperk vezels: bij acute ontsteking kunnen vezelrijke producten, zoals pinda’s, noten, zaden en draderige groenten, de symptomen verergeren. Bruinbrood en volkorenproducten zonder noten en zaden gaan meestal wel goed als die één keer daags wordt genomen.
Wees voorzichtig met zuivel: tijdelijke lactose-intolerantie kan optreden. Beperk daarom de hoeveelheid zuivel tot maximaal één keer per dag of overweeg lactosevrije alternatieven.
Vermijd pittig voedsel: dit kan de darmen irriteren.
Beperk cafeïne en alcohol: beide kunnen het spijsverteringsstelsel prikkelen. Drink liever (lauw)warm water of kruidenthee.
Hydratatie: vooral bij diarree is het belangrijk om gehydrateerd te blijven met water, bouillon of rehydratie-oplossingen.
Bij ziekte van Crohn komt ook vaak ondervoeding voor en is er een verhoogde behoefte aan eiwit tijdens de ontstekingsperiode (1,2-1,5 g eiwit per kg lichaamsgewicht). Neem daarom altijd contact op met een diëtist die een darmontsteking dieet kan voorschrijven afgestemd op jouw specifieke behoeften en situatie om tekorten en ongewenst gewichtsverlies te helpen voorkomen.
Is de darmontsteking onder controle en zit je in de remissie of stabiele fase? Bekijk dan de voedingsadviezen bij een prikkelbare darm.
Beperk stress om ontstekingen in de darmen te verminderen
Om de invloed van stress op darmontstekingen te verminderen, kun je meditatie, diepe ademhalingsoefeningen, lichaamsbeweging en cognitieve gedragstherapie doen. Lukt het je niet zelf om stress te verminderen? Schakel dan professionele hulp in van bijvoorbeeld een psycholoog, psycho- of hypnotherapeut.
Kruiden bij een chronische darmontsteking
Er zijn bepaalde kruiden die mogelijk een gunstig effect hebben bij een chronische darmziekte (IBD) vanwege hun ontstekingsremmende werking. Om die reden kan kruidentherapie een goede aanvulling zijn op de medische behandeling. De bekendste ontstekingsremmende kruiden die mogelijk effectief zijn bij IBD zijn:
Kurkuma (Curcuma longa): de actieve component, curcumine, heeft ontstekingsremmende eigenschappen.
Aloë vera gel: het sap van de aloë vera-plant heeft kalmerende eigenschappen en kan helpen bij de verlichting van milde symptomen van een darmontsteking als colitis ulcerosa.
Boswellia serrata: dit boomhars wordt gebruikt in de traditionele Ayurvedische geneeskunde en kan effectief zijn bij de behandeling van de ziekte van Crohn.
Andrographis paniculata: dit is een kruid dat traditioneel wordt gebruikt in Aziatische geneesmiddelen en mogelijk ontstekingsremmende eigenschappen heeft die nuttig kunnen zijn voor IBD.
Let op: kruiden zijn lastig te doseren, terwijl het juist belangrijk is om te achterhalen wat de juiste hoeveelheid is voor jou. Een te lage dosering heeft vaak geen effect en een te hoge dosering kan weer tegen je werken. Laat je daarom adviseren door een gekwalificeerde kruidenspecialist en houdt je huisarts of internist op de hoogte van deze behandeling.
Wanneer moet je naar de dokter?
Heb je de calprotectinetest gedaan en is deze waarde verhoogd? Dan is de kans groot dat je een chronische darmontsteking zoals IBD hebt. Ga naar de huisarts of internist om de diagnose te laten vaststellen. Heb je last van koorts, gewichtsverlies, verminderde eetlust of bloed in de ontlasting? Neem dan direct contact op met je huisarts voor verder onderzoek, de juiste behandeling en/of medicijnen.
Afhankelijk van de oorzaak kan de behandeling van een acute darmontsteking bestaan uit rehydratie (om vochtverlies door diarree te compenseren) en soms antibiotica bij bacteriële infecties. Bij een blindedarmontsteking wordt de blinde darm ook vaak chirurgisch weggehaald. Is de diagnose ziekte van Crohn of colitis ulcerosa gesteld (een chronische darmontsteking), dan bespreek je met de huisarts of maag-darm-leverarts welke behandeling je zult krijgen. De behandeling kan bestaan uit ontstekingsremmende medicijnen, antibiotica (bij infecties), immunosuppressiva (onderdrukken het immuunsysteem), biologische geneesmiddelen (zijn gemaakt uit levende cellen), paracetamol (geen ibuprofen) een dieet en soms een operatie.
